NAUCZANIE FILOZOFII

Maja Baranowska

filozofia – specjalizacja nauczycielska

Temat: Czy być przekonanym, to wiedzieć?

Konspekt lekcji dla uczniów III/IV etapu edukacyjnego

Cele:

• uczeń rozumie i poprawnie posługuje się pojęciem przekonanie

• uczeń widzi i rozumie różnicę między wiedzą a przekonaniem oraz problematyczny charakter granicy między tymi pojęciami

• uczeń umie wskazać i posługiwać się kryteriami pozwalającymi odróżnić wiedzę od przekonań

Formy pracy:

• grupowa

• indywidualna

• pogadanka

Metody:

• rozsypanka wyrazowa

• praca ze słownikami

• eksperymenty myślowe

• analiza krytyczna

Przebieg zajęć:

1.Rozsypanka *

Uczniowie pracują w czteroosobowych grupach.

a) Każda grupa otrzymuje na małych karteczkach wyrazy (każda grupa otrzymuje taki sam komplet) z których ma zbudować co najmniej siedem zwrotów z wyrazem „przekonanie” i zdefiniować je przy pomocy słowników języka polskiego oraz frazeologicznego.

b) Uczniowie (reprezentanci grup) zapisują na tablicy odnalezione zwroty a cała grupa tłumaczy ich znaczenie.

2.Przekonanie o wiedzy

a) Nauczyciel dopisuje pozostałe zwroty (jeśli nie wszystkie zostały przez uczniów odnalezione), pyta o ich znaczenie, dopowiada. Kiedy na tablicy zapisane są wszystkie zwroty, przewidziane przez nauczyciela, pyta się klasy:

–które z podanych zwrotów można odnieść do wiedzy?

–w jaki sposób?

Nauczyciel stawia „+” przy zwrotach, które sensownie można odnieść do wiedzy i pyta się klasy, dlaczego wg uczniów pozostałe zwroty nie nadają się do mówienia o wiedzy. Zwroty, które zostaną uznane za nieużyteczne w mówieniu o wiedzy zostają zmazane przez nauczyciela z tablicy.

b) Nauczyciel dzieli pozostałe na tablicy zwroty po równo pomiędzy grupy i prosi uczniów, aby ułożyli z nimi sensowne zdania dotyczące wiedzy i zastanowili się nad ich znaczeniem.

c) Uczniowie/ grupy odczytują ułożone przez siebie zdania i rozmawiają na forum jak można, należy je rozumieć.

3.Czy być przekonanym to wiedzieć?

Nauczyciel pyta się uczniów, czy być o czymś przekonanym to jest to samo co mieć na ten temat wiedzę? Kiedy mówimy, że ktoś jest o czymś przekonany, a kiedy, że ktoś coś wie? Czemu należy bardziej wierzyć: przekonaniu czy wiedzy?

4.Nauczyciel pyta się uczniów w jaki sposób można odróżnić przekonanie od wiedzy.

5.Nauczyciel przedstawia eksperymenty myślowe dotyczące problemu wiedzy/przekonania.

a) eksperyment pierwszy:

Pat poszedł ze swoim synem do zoo. Kiedy podchodzą do wybiegu zebry, Pat wskazuje na zwierzę i mówi: To zebra. Ma racje — to jest zebra. Jednak z odległości, z jakiej oglądają

zwierzę, Pat nie mógłby odróżnić prawdziwej zebry od muła ucharakteryzowanego na zebrę. I gdyby oglądane przez nich zwierzę było sprytnie przebranym za zebrę mułem, Pat dalej uważałby, że patrzy na zebrę. Czy Pat naprawdę wie, czy tylko wierzy, że oglądane przez niego zwierzę to zebra?

b) eksperyment drugi:

Bob ma przyjaciółkę Jill, która jeździła Buickiem wiele lat. Dlatego Bob uważa, że Jill jeździ amerykańskim samochodem. Nie zdaje sobie sprawy, że jej Buick został ostatnio skradziony i że Jill kupiła Pontiaca, który także jest amerykańskim samochodem. Czy Bob naprawdę wie, czy tylko wierzy, że Jill jeździ amerykańskim samochodem?

c) eksperyment trzeci:

To jasne, że palenie papierosów zwiększa ryzyko zachorowania na raka. Jednak istnieją badania dowodzące, że samo zażywanie nikotyny bez palenia (np. w postaci tabletek) nie zwiększa ryzyka zachorowania na raka. Jim wie o tych badaniach, przez co wierzy, że zażywanie nikotyny nie zwiększa ryzyka zachorowania na raka. Jest możliwe, że właściciele koncernów tytoniowych nieuczciwie zmyślili i opublikowały dowody na nieszkodliwość nikotyny i że te dowody są w istocie fałszywe i mylące. W istocie właściciele koncernów tytoniowych nie zmyślili tych dowodów, ale Jim nie jest tego świadomy. Czy Jim naprawdę wie, czy tylko wierzy, że zażywanie nikotyny nie zwiększa ryzyka zachorowania na raka?1

Komentarz:

Powyższe eksperymenty służą zbadaniu intuicji epistemologicznych a zarysowane w nich sytuacje wskazują na problematyczny charakter wiedzy jako czegoś pewnego i odsyłają do poszukiwania koniecznych i dostatecznych warunków wiedzy. Eksperymenty te zostały przeprowadzone w różnych kulturach i wykazały, że intuicje epistemologiczne są zależne od kultury a także od innych czynników. Wykorzystanie eksperymentów na lekcji ma uczulić uczniów na pojęcie wiedzy jako szczególnego rodzaju przekonań. Uczniowie dzięki eksperymentom mają też okazję wspólnie odkrywać jakich właściwości oczekują od przekonań.

Eksperyment pierwszy porusza kwestie: a) zaufania do autorytetu (skoro pracownicy zoo umieścili tabliczkę z napisem „zebra” to należy przyjąć, że jest to zebra; b) granic zaufania do własnych zmysłów.  Eksperyment drugi porusza kwestię zgodności przekonania ze stanem faktycznym – czy jest to warunek wystarczający, aby przekonanie było wiedzą? Czy wiedzę można uzyskać złą metodą? Trzeci eksperyment, podobnie jak częściowo pierwszy, porusza kwestię zaufania do autorytetu/ źródła naszych przekonań. Czy jeśli przyjmujemy przekonania, których nie jesteśmy w stanie samodzielnie zweryfikować ani sprawdzić szczerości źródła z którego je przyjmujemy, to czy możemy mówić, że wiemy o czymś?

6.O czym możemy wiedzieć, a o czym tylko być przekonani?

Uczniowie otrzymują polecenie, by zapisać na kartkach po trzy rzeczy o których: a) wiedzą b) są przekonani. Nauczycielka zbiera tak zapisane kartki do koszyczka, z którego następnie każdy uczeń losuje jedną kartkę zapisaną przez koleżankę/kolegę. Kiedy wszyscy uczniowie mają już przed sobą kartki, nauczyciel prosi, aby określili:

a) czy faktycznie można wiedzieć to, o czym ich kolega/koleżanka napisał/a, że wie? Czy też może można tylko być o tym przekonanym? Dlaczego można lub nie można powiedzieć o tym, że się wie?

b) jakie warunki i zdarzenia musiałyby się wydarzyć, by to o czym kolega/koleżanka napisał/a, że jest przekonany/a można było uznać za wiedzę? Co należałoby zrobić, aby potwierdzić to przekonanie i uznać je za wiedzę?

Co uczniowie uważają za swoją wiedzę pewną? Być może pojawią się zdania typu:

–wiem, że jestem dziewczyną/chłopcem

–wiem, że mam 15 lat

–wiem, że woda gotuje się w temp. 100 stopni Celsjusza

–wiem, że rzecz upuszczona spadnie

Komentarz:

Zadaniem komentującego ucznia jest znaleźć uprawomocnienie dla klasyfikowania takich przekonań jako wiedzy, lub wykazanie, że takiego uprawomocnienia jest brak, np. wiem, że jestem dziewczyną /chłopcem bo znam znaczenie płci i znam swoje ciało. Prawdopodobnie u piętnastoletnich uczniów nie pojawi się krytyka podziału płciowego, przyjmą go za pewnik, lecz można wykazać jego problematyczność choćby przez przykład hermafrodytyzmu. Przekonanie co do własnego wieku trudno zaklasyfikować jako wiedzę, gdyż nikt nie pamięta swoich narodzin, ani nie liczył dni swojego życia od jego początku – uczniowie musieliby wskazać na osoby/ instytucje godne zaufania jako źródło przekonania o własnym wieku. Co uczniowie mogą podać jako przykłady swoich przekonań? Być może będą to zdania dotyczące ich planów/ przyszłości a także spraw zależnych od innych osób. Możliwe też, że będą wskazywać na wiedzę zdobytą w szkole jako taką, której nie są w stanie samodzielnie zweryfikować, więc uznają ją za zbiór przekonań. Tutaj zadaniem ucznia komentującego będzie wskazanie/ wymyślenie warunków dzięki którym przekonania te mogłyby zyskać najwyższy stopień pewności i zostać uznane za wiedzę. Celem tego zadania jest ćwiczenie się uczniów w uważnym, krytycznym spoglądaniu na świat ludzkich opinii i umiejętność wykazywania ich uprawomocnienia lub jego braku.

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Do rozsypanki:

• « poprz.
• nast. »